Qiimaha Akhlaaqda Iyo Anshaxa Islaamka

Akhlaaqda iyo anshaxa wanaagsan waxay kaga jiraan Islaamka boos aad u weyn. Diinteenu waxay xooga saartay in qofka Muslimka ahi uu lahaado dabeecad wanaagsan, maxaa yeelay, akhlaaqdu waa furaha guusha nolosha aduun iyo tan aakhiro.

Nebiga ﷺ wuxuu yidhi:

"Waxa la iisoo diray inaan dhameystiro akhlaaqda wanaagsan." (Musnad Axmed).

1. Akhlaaqdu waa muuqaalka iimaanka

Iimaanka qofka Muslimka ah wuu xoogaystaa  haddii uu la yimaado akhlaaq wanaagsan. Nebiga ﷺ wuxuu yidhi:

"Mu’miniinta ugu iimaanka wanaagsan waa kuwa ugu dabeecadda wanaagsan." (Tirmidi).

2. Akhlaaqdu waa wadada jacaylka Alle iyo Rasuulka (SCW)

Qofka leh dabeecad wanaagsan wuxuu ku dhowaanayaa Alle iyo Rasuulka ﷺ, maadaama uu Nebigu ahaa qofka ugu akhlaaqda fiican. Alle wuxuu Qur’aanka ku yidhi:

﴿إِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾ (Al-Qalam: 4)
"waxa kuu sugnaatay  akhlaaq aad u sarreeya."

3. Akhlaaqdu waa halbeega qofka qiimaha leh.

Diinta Islaamku ma tixgeliso qofka xoolihiisa ama nasabkiisa, balse waxay qiimaysaa akhlaaqdiisa iyo camalkiisa. Alle wuxuu yidhi:

﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ﴾ (Al-Xujuraat: 13)
"Kan idiinku sharafta badan waa kan idiinku Alle ka cabsiga badan."

4. Akhlaaqda iyo anshaxa wanaagsan ee muhiimka ah

Diinta Islaamku waxay xooga saartay akhlaaqda:

• Daacadnimada (Runnimada) – Nebiga ﷺ wuxuu yidhi: "Ka fogaada beenta, maxaa yeelay beentu waxay horseeddaa fasahaad." (Muslim).
• Amaanada – "Amaanada u dhiiba kuwa idiinku aaminaadda fiican, hana khiyaamineynina kuwa idin khiyaameeya." (Tirmidi).
• Cadaaladda – "Cadaalad sameeya, maxaa yeelay cadaaladu waa mida ugu dhow taqwo." (Al-Maa’ida: 8).
• Dulqaadka iyo cafiska – Nebiga ﷺ wuxuu yidhi: "Ilaahay wuxuu u naxariistaa qofka unaxariista dadka." (Bukhaari).

5. Saamaynta akhlaaqda wanaagsan ee bulshada

Akhlaaqda wanaagsan waxay keentaa:

• Dadka oo is jeclaada oo is ixtiraama.
• Bulshada oo noqota mid nabad ah oo xasiloon.
• Iskaashi iyo cadaalad lagu wada noolaado.

Akhlaaqdu waa saldhigga Islaamka. Qofkii raba inuu Alle iyo Rasuulka ﷺ u dhawaado, waa inuu noqdo mid akhlaaq wanaagsan leh. Nebigu ﷺ wuxuu yidhi:

"Dadkii ijecel oo ii soo dhowaanaya maalinta Qiyaame waa kuwa ugu akhlaaqda wanaagsan." (Tirmidi).

Waxaa muhiim ah in qof kasta oo Muslim ah uu dadaal dheeraad ah geliyo hagaajinta akhlaaqdiisa, si uu u helo raalli ahaanshaha Alle iyo abaal-marinta Aakhiro.

Akhlaaqda wanaagsan waa mid la korodhsan karo haddii lagu dedaalo. Islaamku wuxuu ina barayaa xeelado wax ku ool ah oo lagu horumarin karo akhlaaqda qofka si uu u noqdo mid wanaagsan noloshiisa oo dhan:

1. Inaad xasuusato qiimaha akhlaaqda

Haddii aad fahanto muhiimadda akhlaaqda wanaagsan, waxaa fududaanaysa in aad hagaajiso dabeecadahaaga. Nebiga ﷺ wuxuu yidhi:
"Mu’miniinta ugu iimaanka wanaagsan waa kuwa ugu akhlaaqda wanaagsan." (Tirmidi).
➡ Marka aad ogaato in akhlaaqda wanaagsan in ay astaan u tahay iimaanka, waxaad ku dedaali doontaa in aad wanaajiso dhaqankaaga.

2. Inaad Ku dayato nebiga ﷺ

Nebiga ﷺ wuxuu ahaa qofkii ugu akhlaaqda fiicnaa. Qur’aanka ayaa tilmaamay:
﴿وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾ (Al-Qalam: 4)
"Runtii, waxaad leedahay akhlaaq aad u sarreeysa."
➡ Si aad u hagaajiso dabeecaddaada, baro nolosha Nebiga ﷺ oo ku dayo akhlaaqdiisii fiicnayd sida dulqaadka, naxariista, iyo run sheegidda.

3. Xisaabi naftaada  

Nebiga ﷺ wuxuu yidhi:
"Qofka ugu caqliga badan waa kan naftiisa la xisaabiya oo u shaqeysta wixii ka danbeeya dhimashada." (Tirmidi).
➡ Habeen kasta is weydii:

• Ma run baad sheegtay maanta?
• Ma dulqaad badnayd?
• Ma qofbaad dhibtay?
  ➡ Is heshiisiintu waxay kaa caawinaysaa in aad hagaajiso dabeecadahaaga.

4. Ka-fogaanshaha dadka akhlaaq-xumada ah

Akhlaaq-xumadu waa cudur faafa, haddii aad la saaxiibto dad leh dabeecad xun, waxay saameyn kugu yeelan karaan. Nebiga ﷺ wuxuu yidhi:
"Qofka saaxiib la ah dadka wanaagsan, waa sida qof la saaxiibay mid cadar iibinaya." (Bukhaari & Muslim).
➡ Xulo saaxiibo leh akhlaaq wanaagsan si ay kuu saameeyaan.

5. Dedaalka iyo samirka

Akhlaaqda wanaagsan lama dhaxlo oo kaliya, waxay u baahan tahay dedaal iyo samir. Nebiga ﷺ wuxuu yidhi:
"Qofkii isku daya inuu samir yeesho, Alle wuu siinayaa samir." (Bukhaari & Muslim).
➡ Haddii aad rabto inaad noqoto qof dulqaad badan ama deeqsi ah, naftaada ku bar dabeecaddaas ilaa ay kuu noqoto caado.

6. La dhaqanka dadka akhlaaqda wanaagsan leh

Qof walba wuu la qabsadaa dabeecaddaha dadka uu la nool yahay. Nebiga ﷺ wuxuu yidhi:
"Qofku wuxuu ku sugnaanayaa diinta saaxiibkiisa, ee ha fiiriyo qofku qofka uu saaxiibayo." (Abu Dawuud & Tirmidi).
➡ La saaxiib dadka akhlaaqda wanaagsan leh si ay kuu saameeyaan.

7. Barashada Qur’aanka iyo axkaamta islaamka

Qur’aanka iyo xadiisku waa isha ugu weyn ee akhlaaqda wanaagsan laga barto. Nebiga ﷺ waxaa la weydiiyay akhlaaqdiisa, waxayna Caa’isha RC ku jawaabtay:
"Akhlaaqdiisu waxay ahayd Qur’aanka." (Muslim).
➡ Akhlaaqda Qur’aanka ku jirta baro, oo ku dhaqan si aad naftaada u hagaajiso.

8. Xasuusashada abaalmarinta akhlaaqda wanaagsan

Nebiga ﷺ wuxuu yidhi:
"Qofka akhlaaqda wanaagsan leh wuxuu gaadhaa derejo qof soon iyo salaad badan leh." (Abu Dawuud & Tirmidi).
➡ Marka aad ogaato in akhlaaqda wanaagsan ay la mid tahay cibaado badan, waxay kuu noqonaysaa dhiirrigelin inaad horumariso dabeecadahaaga.

Kobcinta akhlaaqdu waa hawl u baahan dedaal joogto ah. Haddaba

• Ku dayo Nebiga ﷺ.
• La saaxiib dadka akhlaaqda wanaagsan leh. 
• Samee xisaabtan joogto ah.
• Baro Qur’aanka iyo sunnada.
• Xasuuso in akhlaaqda wanaagsan ay keento derajo sare maalinta aakhiro.

Guuleyso!  

Xuquuqda Qoraalku, waxa ay u dhowrsantahay #Somalijobs INC.     

Lama ogola idan la'aan (Ogolaansho la’aan) in la qaato. Wixii codsi ah fadlan la xidhiidh [email protected]      

Tixgelin.

--------------------------------------------------    

Lasoo deg APPka Somalijobs (Download Somalijobs APP)

Android/Samsung: https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tiriig.somalijobs    

(IOS/Iphones): https://apps.apple.com/gb/app/somali-jobs/id6443817164